316

Klasizismotik xix. mendera

Wolfgang A. Mozart

Mozart hasiberria

Wolfgang Amadeus Mozartek (1756-1791) oso gaztea zela erakutsi zuen musikarako erraztasun handia, klabizenbaloa jo eta obrak konposatzen baitzituen. Leopold Mozart aitak hura eta beraren arreba nagusia batera hezi eta erakustea erabaki zuen, dirua bereganatzekotan. Izan ere, harén arreba klabezin-jotzaile eta biolin-jotzaile goiztiarra izan zen. Lehenengo kontzertu publikoen garaia zen eta, hortaz, orduko musika ez zen nobleen ikuskizuna bakarrik. Mozartek perfekzioraino eraman zituen bere garaiko eredu musikalak. Musikaren historiaren bilakabidea aldatu baino gehiago, bikain sendotu zituen garaiko formak eta teknikak. Mozarten obra Haydnengandik eta J. S. Bachengandik abiatua da eta estilo klasikoarekin bat eginda dago: Mozarten obrak melodía dotore, delikatu eta lasaiak ditu, harmoniarekin batera cioazenak; melodiok albo batera uzten dute Barrokoan hainbestetan erabili zen kontrapuntua.

Mozartek sei urterekin, bere lehenengo musika-lan.il-egin zituen. Hórrela, aitak semea hezi eta beraren tu betasunak Europan zehar erakustea erabaki /uní Jendaurrean jo behar zuenean, aurretik prestatul.iki-musika-lanakjotzeaz gainera, kontzertuaklehen ikn sian irakurri eta bariazio, fuga eta fantasiak inprobi sazioak egiten zituen. Lehenengo biretan, Mozart ga/ teakbere obran eragina izango zuten zenbait musikari ezagutu zituen: Johann Schobert Parisen, Johann Chris tian Bach Londresen.'Giovanni Battista Sammartini MI lañen... 1769an, berriro ere Salzburgen, Salzburyct.t. artzapezpikuaren zerbitzupean jarri zen. Garai harta koak dirá harén obra erlijioso gehienak. Garai hartan Mozart liturgi betebeharren mende zegoen; Mozarten erlijio-obrarik ezagunena Koroapenaren meza da.

Viena_______________________

1781 ean, Mozartek aitaren aholkuei jaramon egin cv eta Salzburgeko artzapezpikuaren zerbitzuak utzi /i tuen eta Vienara Joan zen bizitzera; izan ere, Sal/ burgeko artzapezpikuak ez zion uzten kontzertu ría gonbidapenak onartzen. Garai hartako Vienak antzer ki- eta musika-bizitasun handia zuen. Vienako lehenengo urteak oparoak izan ziren. Lu/r gabe, aintzatetsitako piano-jotzaile eta konpositore bihurtu zen Mozart eta ikasle hautatu bakan batzuck behar beste diru ematen zioten. Garai honetan egin zituen bere obra ezagun asko. Garai berean, Mozai tek jasotzen zuen eragin nagusiak bi sorburu zituen Haydni buruzko azterketa sakona eta Johann Sebas tian Bachen musikaren aurkikuntza.fij§7án^xénpeta¹. dore Joseph II.aren ganbera-musikaren konpositorr (Kapdlmeister) bihurtu zen.

Bere bizitzaren azken hilabeteetan, zorrez gainezkít, osasun ahulez eta estrainaldietan zorterik gabe, Mo zart heriotza beti gogoan zuela bizi izan zen; horro tan eragina izan zuen zale batek isilpean Réquiem bal egiteko agindu izanak. Egiteko hori amaitu barik lili zen, 3t> urte zituela, eta miseria laman.

Obra. Serenatak

Mozartek musika gehiena aginduz edo ospakizun be reziren baterako egin zuen. Bere garaikideak ez be zalá, «konpositore komertziala» izan zen, haiek An tzinako Erregimenaren merkantilismoaren mendc baitzeuden. Gauzak hórrela, «obra txiki» ugari egin /i tuen Mozartek lagun edo mezenasentzat; obra ho riek gertakizun iragankor batzuetako atzealdeko mu sika edo entretenimendua izateko konposatu zituen arren, musika-balio oso ona dute. Horren adibide di tugu serenata eta divertimentoak. Mozarten serenata rik ezagunena Eine kleine Nachtmusik da, 1787 urtean konposatutako lau mugimendutako obra. Orokorrean, pieza sinplez osatutako lana egiten zituen. Batzuk ha rirako ganbera-musikaren antzekoak dirá, baina binu

Wolfang A. Mozart

317

haize-instrumentu edo gehiago gehitu zaizkie; beste batzuk, binaka taldekatutako sei edo zortzina hai-ze-instrumentutarako idatzi zituen, zerupean jotzeko eginak dirá. Horietako batzuk sinfoniaren edo kon-tzertuaren estüora hurbiltzen dirá.

Sinfonía, sonata eta ganbera-musika

Mozartek 41 sinfonía burutu zituen. Azken hiru sin-foniak nabarmendu dirá: 39. sinfonía, 40. sinfonía sol minorrean eta 41. sinfonía, Júpiter izenekoa. Mozartek pianorako sonatak hiri eta garai ezberdine-tan egin zituen. Sonatarik gehienak berak interpreta-tu zituen bere kontzertuetan. Pianorako 19 sonata konposatu zituen. Horien artean, Mannheimen idatzi-tako bi eta Parisen egindako bost nabarmendu dirá. Pariskoak, K 310, eta 330-333 (Mozarten K zenbakiak Ludwing von Kóchel, musikari naturalista eta biblió­grafo austriarrak, kronologiagatik ez baina gaika saü-katzeko arrazoiengatik, egin eta 1862an argitara eman-dako sailkapenari dagozkio), bere erdiko aldian idatzi zituen Mozartek. Haien artean, Turkiar maríxa ospe-tsua duen Sonata la maiorrean nabarmendu da. Mo­zart heldua azken bost sonatetan ageri da.

Pianorako eta beste instrumentu batzuetarako kontzertuak

Mozartek instrumentu bakarlarirako egindako kon-tzertuek hiru mugimenduko eskema barrokoari ja-rraitzen diote, azkarra-geldoa-azkarra eskemari ale-gia. Lehenengoa sonata forma da, baina Barrokoaz oroitarazten gaitu tutti-solo erabiltzen duelako. Biga-rrenak sonata edo lied itxura izan dezake. Hirugarre-na rondoa izan ohi da eta herri- edo dantza-izaera du. Kontzertuari zegokionez, Mozartek J. S. Bachen era-gina izan zuen gehienbat. Vienan egindako urteetan, Mozartek piano eta orkestrarako 27 kontzertu buru­tu zituen, kontzertu erromantikoaren eredu izan zi-renak (7. zenbakia hiru pianorako da, eta 10. zenba-kia bi pianorako).

Pianorako kontzertuek egiturazko askatasun handia dute. Mozartek gai ugari erabili zituen, eta pianoa eta orkestra elkarren arteko harmonian jarri zituen. Izan ere, pianoa eta orkestra bata bestearen osagarri ziren: batzuetan, kontzertuok ganbera-musika tik hurbil sa­mar jarri zituen Mozartek.

Pianorako kontzerturik gehienak berak interpretatze-ko konposatu zituen. Lehenengo kontzertu esangu-ratsu eta berriztatzailea 9.a da. Baina genero honeta-ko osotasuna 14. kontzertutik aurrerakoetan agertzen da batez ere. Mozarten iaiotasuna agerian dago 20.ean bereziki -kontzertuaren patetismoa Beethovenena baino are handiagoa da-. 21 eta 23. kontzertuak liri-koak dirá; 25 eta 26.ak, ostera, arranditsuak dirá; az-kena, 27.a, malenkoniatsu eta lasaia dugu. Mozarten kontzertu-katalogoan 1775ean idatzitako biolinerako bost kontzertuak ere badaude, eta bi bio-linetarako concertone bat, bi urte lehenago idatzita. Parisen, Mozartek Flauta eta harpa eta orkestrarako kontzertua eta haize-instrumentuetarako sinfonía kontzertantea idatzi zituen. Halaber, lanok egin zituen: oboerako kontzertu bat, flautarako bi, fagoterako bat, tronparako lau eta biolin eta biolarako sinfonía kon-tzertante bat. Beraren bizitzako azken obretako bat Klaríneterako kontzertu malenkoniatsua izan zen.

Txirula magikoa

Mozartek burutu zuen azken opera (1791) izan zen, espiritualtasun handikoa. Lehenengo opera alemaniar handietakotzat hartzen da. Saizburgen ezagutu zuen Schikaneder lagunak buitzatu zuen Mozart opera hori idaztera. Schikanederrek, orduan, antzerki-konpainia batzuen Vienako behe auzoan. Txirula magikoa magiaz eta efektu bereziz betetako komedia da eta bertara bilduta daude xvm. mendeko musika-ideia asko: Italiako ahots-oparotasuna, aria, edo S/ngsp/e/alemaniarra telkarrizketa, errezitatua barik, mintzatua zen eta herri-umorea zen nagusi). Mozarten masoneriako kidetza, gizatiar ikur eta mezu anitzen bitartez agertzen da obra honetan.